کمی بیشتر با دخو(استاد علامه علی اکبر دهخدا)

یادداشتی درباره علامه دهخدا به مناسبت سالگرد وفاتش. . علی اکبر دهخدا يکي از بنيانگذاران طنز ايران است. مقالات او آتش در جان مستبدان و درباريان مي انداخت.

کد خبر: ۲۴۱۴۲۳

تاریخ انتشار:۰۷ اسفند ۱۴۰۰ - ۱۷:۳۴ - 26 February 2022

کمی بیشتر با دخو(استاد علامه علی اکبر دهخدا)

علی اکبر دهخدا یا به قول خودش دخو یا به قول مردم علی اکبرخان قزوینی را به لغت‌نامه جامع و کامل ارسی‌اش می‌شناسیم. اما در این یادداشت که به مناسبت هفتم اسفند سالگرد وفات این استاد بزرگ نوشته شده قصد داریم از او بیشتر بگوییم. تا بدانیم چه شد که کودک ۹ ساله‌ای که تازه سایه پدر از سرش کم شده تبدیل شد به دهخدا؟ این جناب دهخدا غیر از لغت‌نامه‌اش چه آثاری دارد؟ کجاها را رفته و چه کارهایی کرده؟

علی اکبر دهخدا در سال 1257 در تهران متولد شد. پدرش «خانباباخان» که از ملاکان متوسط قزوین بود، پیش از ولادت دهخدا از قزوین به تهران آمد و در این شهر اقامت گزید. علی اکبر دهخدا تحصیلات قدیمی را نزد «شیخ غلامحسین بروجردی» آموخت. بعدها به مدرسه علوم سیاسی رفت. پس از پایان تحصیل به خدمت وزارت امور خارجه در آمد. علامه دهخدا در سال 1281 با «معاون الدوله غفاری» که به وزیر مختاری ایران در کشورهای بالکان منصوب شده بود به اروپا رفت و حدود دو سال و نیم در اروپا و بیشتر در وین اقامت داشت.

دهخدا و مشروطه:

همزمان با آغاز مشروطيت، دهخدا با همکاري مرحوم جهانگيرخان و مرحوم قاسم خان، روزنامه معروف صور اسرافيل را منتشر کرد که از جرايد بنام و مهم صدر مشروطیت بود. جذاب ترين قسمت اين روزنامه يک ستون طنز بود که تحت عنوان «چرند و پرند» به قلم علامه دهخدا و با امضاي «دخو» نوشته مي شد. سبک نگارش اين ستون در ادب فارسي بي سابقه بود و مکتب جديدي را در عالم روزنامه نگاري و نثر معاصر فارسي پديد آورد.

وی با شجاعت، مفاسد اجتماعي و سياسي آن روزگار را با روش طنز در آن مقالات منتشر مي کرد. علی اکبر دهخدا يکي از بنيانگذاران طنز ايران است. مقالات او آتش در جان مستبدان و درباريان مي انداخت.

نمونه اي از طنز دهخدا، اين بزرگ مرد سياست و فرهنگ ايران را مي خوانيم:

گفت: نخور! عسل و خربزه با هم نمي سازند، و خورد. يک ساعت ديگر، طرف را ديد مثل مار به خودش مي پيچيد. گفت: نخور! اين دو با هم نمي سازند. گفت: حالا که اين دو با هم ساخته اند که من را از ميان بردارند.

مقالات طنز آميز دهخدا به خاطر آنکه به زبان مردم کوچه و بازار نوشته شده و به خدمت همان مردم در آمده بود و دردها و نيازهاي آنان را باز مي گفت در قلب مردم نفوذ بسيار کرده بود و خوانندگان بسيار داشت. صور اسرافيل مهمترين روزنامه دوره اول مشروطيت در ايران بود.

پس از درگذشت «مظفرالدين شاه» و به روي کار آمدن«محمد علي ميرزا» و مخالفت وي با مشروطيت و آزاديخواهان به دستور وي مجلس به توپ بسته شد و جمعي از آزاديخواهان تبعيد و دستگير شدند و دهخدا که جز گروه آزاديخواهان بود به پاريس تبعيد شد. علامه دهخدا در آنجا و سپس در سوئيس به انتشار مجدد روزنامه صوراسرافيل دست زد. هر نسخه آن به گوشه اي از دنيا مي رفت و مرکز نشر صوراسرافيل، به مرکز مراجعات ايرانيان مشروطه طلب تبديل شده بود.

پس از تبعيد محمد علي ميرزا، علی اکبر دهخدا به استدعاي مشروطه طلبان به ايران آمد و به عنوان نماينده به مجلس شوراي ملي راه يافت. در دوران جنگ جهاني اول، دهخدا در يکي از روستاهاي چهارمحال بختياري ايران سکونت داشت و پس از پايان جنگ به تهران بازگشت و از امور سياسي کناره گرفت و به کارهاي علمي و فرهنگي مشغول شد و تا پايان عمر پر ثمر خويش، به مطالعه و پژوهشهاي خود ادامه داد.

آثار دهخدا:

از آثار دهخدا می توان به ترجمه عظمت و انحطاط رومیان اشاره کرد که تألیف منتسکیو است و تاکنون به چاپ نرسیده است.

♦ ترجمه روح القوانین اثر منتسکیو از دیگر آثار دهخدا است.

♦ فرهنگ فرانسه به فارسی که شامل لغات علمی، تاریخی، ادبی، جغرافیایی و طبی است و مرحوم دهخدا معادلهای دقیق آنها را به دست داده است و این کتاب نیز تاکنون به طبع نرسیده است.

♦ شرح حال ابوریحان بیرونی نیز از آثار دهخدا است که همزمان با سالگرد تولد بیرونی تالیف شده و به چاپ رسیده است.

♦ حاشیه بر دیوان ناصر خسرو که دهخدا در تصحیح اشعار و توضیح بعضی نکات مطالبی بر این دیوان افزوده است.

♦ تصحیحاتی در دیوان سید حسن غزنوی نیز از دیگر آثار دهخدا است که چاپ شده است.

♦ دهخدا تصحیحاتی بر دیوانهای حافظ، منوچهری، فرخی، مسعود سعد، سوزنی دارد.

♦ چرند و پرند که مجموعه مقالات انتقادی دهخداست و در صوراسرافیل چاپ شده است.

♦ دیوان اشعار که حاوی اشعار گوناگون دهخدا است.

♦ لغت نامه دهخدا که مفصل ترین کتاب لغت در زبان فارسی است و علاوه بر آن اعلام نیز با شرح و تفصیل در این کتاب آمده است. دهخدا برای تالیف این کتاب نزدیک چهل سال وقت صرف کرده و نزدیک صد نفر با وی همکاری داشته اند.

اساتید دهخدا:

غلامحسین بروجردی

محمدحسین فروغی

شیخ هادی نجم آبادی هر کدام این اساتید به تنهایی برای رشد علمی یک فرد کافی اند ولی علی اکبر خان دهخدا برای دهخدا شدن توفیق استفاده از محضر هر سه را داشت.

وفات دهخدا:

سرانجام علامه دهخدا در ساعت شش و ربع بعد از ظهر روز دوشنبه هفتم اسفندماه 1334 هجري شمسي در خانه مسکوني خويش به رحمت ايزدي پيوست. جنازه آن مرحوم به شهر ري مشايعت و در ابن بابويه در مقبره خانوادگي مدفون گرديد.

سایر اخبار

کتاب را گوش کنیم یا بخوانیم؟

فرقه ضاله وهابیت را بیشتر بشناسید

در تب داغ جام جهانی فوتبال، چند کتاب فوتبالی بخوانید

4 کتابی که در سال 1400 مورد توجه رهبر انقلاب قرار گرفت

كتاب آقای رئيس جمهور «من ولاديمر پوتين هستم»

کمی درباره هوشنگ گلشیری

یادداشت علیرضا مختار پور بر تقریظ حوض خون

«صنم» از آلمان تا جایزه شهید غنی‌پور

بازگشت به ابتدای صفحه

ارسال به دوستان

ارسال نظر